arjuna uvāca
prakṛtiṅ puruṣaṅ caiva kṣētraṅ kṣētrajñamēva ca.
ētadvēditumicchāmi jñānaṅ jñēyaṅ ca kēśava৷৷13.1৷৷
श्रीमद् भगवद्गीता
मूल श्लोकः
Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya
৷৷13.1৷৷ -- No Commentary
Sanskrit Commentary By Sri Ramanuja
৷৷13.1৷৷śrībhagavānuvāca -- idaṅ śarīraṅ dēvaḥ aham? manuṣyaḥ aham? sthūlaḥ aham? kṛśaḥ aham? iti ātmanā bhōktrā saha sāmānādhikaraṇyēna pratīyamānaṅ bhōktuḥ ātmanaḥ arthāntarabhūtaṅ tasya bhōgakṣētram iti śarīrayāthātmyavidbhiḥ abhidhīyatē.ētad avayavaśaḥ saṅghātarūpēṇa ca idam ahaṅ vēdmi iti yō vētti taṅ vēdyabhūtād asmād vēditṛtvēna arthāntarabhūtaṅ kṣētrajña iti tadvidaḥ -- ātmayāthātmyavidaḥ prāhuḥ.yadyapi dēhavyatiriktaghaṭādyarthānusaṅdhānavēlāyām dēvaḥ aham? manuṣyaḥ aham? ghaṭādikaṅ jānāmi iti dēhasāmānādhikaraṇyēna jñātāram ātmānam anusaṅdhattē; tathāpi dēhānubhavavēlāyāṅ dēham api ghaṭādikam iva idam ahaṅ vēdmi iti vēdyatayā vēditā anubhavati iti vēttuḥ ātmanō vēdyatayā śarīram api ghaṭādivad arthāntarabhūtam; tathā ghaṭādēḥ iva vēdyabhūtāt śarīrād api vēditā kṣētrajñaḥ arthāntarabhūtaḥ.
sāmānādhikaraṇyēna pratītiḥ tu vastutaḥ śarīrasya gōtvādivad ātmaviśēṣaṇataikasvabhāvatayā tadapṛthaksiddhēḥ upapannā. tatra vēdituḥ asādhāraṇākārasya cakṣurādikaraṇāviṣayatvād yōgasaṅskṛtamanōviṣayatvāt ca? prakṛtisannidhānād ēva mūḍhāḥ prakṛtyākāram ēva vēditāraṅ paśyanti. tathā ca vakṣyati -- 'utkrāmantaṅ sthitaṅ vāpi bhuñjānaṅvā guṇānvitam. vimūḍhā nānupaśyanti paśyanti jñānacakṣuṣaḥ৷৷' (gītā 15.10) iti.